Lawsonia bezbronna (Lawsonia inermis), z której otrzymywana jest henna, znana jest również jako nadbarwia bezbronna lub krzew hennowy. Roślina ta rośnie naturalnie w południowej Azji, Australii i prawie całej Afryce. Na tych obszarach ludność wykorzystywała ją nie tylko do pielęgnacji i upiększania ciała, ale również leczenia. W starożytnym Egipcie była ona używana jako barwnik do paznokci oraz ust. Masajowie malowali sobie nią wzory na twarzy, aby podkreślić swój plemienny status. W Libanie henną zdobiono konie wojowników, natomiast w Indiach wykorzystywano ją do wykonywania tatuaży na skórze zamężnych kobiet, żeby odróżnić je od dziewic. Do rozpowszechnienia henny w Europie i Ameryce przyczyniła się przede wszystkim fascynacja kulturą Wschodu.

 Koloryzacja włosów
     Hennę uzyskuje się poprzez sproszkowanie liści lawsonii. Barwiące właściwości wynikają z obecności w komórkach rośliny lawsonu (2-hydroksy-1,4-naftochinonu), który naturalnie występuje pod postacią glikozydów. Lawson wiąże się z keratyną włosów, tworząc z nią otoczkę, która nie tylko nadaje włosom kolor, ale również je chroni. Z tego powodu naturalne farby do włosów cieszą się dużą popularnością. Włosy ufarbowane henną mają odcień od rudego po brązowy. Uzyskany kolor można jednak modyfikować, dodając do barwnika wyciągi z innych roślin, takich jak rumianek (rozjaśnianie) lub indygo (przyciemnianie).

Sposób na zdrowe włosy
     Henna stosowana jest również jako składnik odżywek do włosów mających działanie regenerujące. Preparaty te zawierają białkowy wyciąg henny o właściwościach odbudowujących (nieznany jest jednak dokładny mechanizm molekularny). Po zastosowaniu tego typu odżywki włosy stają się wyraźnie zdrowsze – następuje zamknięcie łusek, poprawia się ich struktura, stają się grubsze i bardziej odporne na czynniki zewnętrzne. Henna dodatkowo dostarcza mikroelementy ważne dla wzrostu włosów, między innymi miedź, cynk i żelazo.

 Działanie przeciwłupieżowe
     Już w starożytności odkryto antybakteryjne i przeciwgrzybiczne właściwości lawsonii – maść z henny z dodatkiem zjełczałej oliwy i dziegciu wykorzystywano w celu zapobiegania łupieżowi. Obecnie hennę stosuje się jako składnik szamponów przeciwłupieżowych. Związek ten reguluje również pracę gruczołów łojowych oraz bardzo dokładnie oczyszcza skórę głowy, przyczyniając się pośrednio do zmniejszenia wypadania włosów.

Tatuaże a balsamy brązujące
     Nieodłączną częścią kultury rejonu Indii i Maroka jest wykonywanie tatuaży podczas świąt religijnych i świeckich. Tatuaże te mają nie tylko zdobić ciało; według tradycji przynoszą szczęście, zdrowie oraz chronią przed złym urokiem. Od niedawna wykonywanie takich tatuaży stało się bardzo popularne na całym świecie. Utrzymują się one na skórze około 3 tygodni. Lawson wiąże się z zewnętrzną warstwą skóry, nie wnikając do skóry właściwej, dzięki czemu kolor usuwany jest wraz z łuszczeniem się naskórka.
    Producenci balsamów brązujących wykorzystali tę właściwość w swoich produktach. Należy jednak pamiętać, że użycie samego wyciągu z henny mogłoby powodować nienaturalny pomarańczowy odcień skóry, dlatego konieczne jest zastosowanie go w połączeniu z innymi substancjami, jak na przykład DHA (dihydroksyaceton).

 Bezpieczne opalanie
     Henna jest naturalnym filtrem przeciwsłonecznym. Od dawna wykorzystują ją w ten sposób plemiona afrykańskie – codziennie rano smarują nią całe ciało. Lawson blokuje dostęp promieni UV do głębszych partii skóry, dzięki czemu nie ulega ona poparzeniom. We współczesnej kosmetologii w preparatach do opalania wykorzystuje się jednak tylko flawonoidy obecne w lawsonii. Ich antyoksydacyjne właściwości wspomagają ochronę przeciwsłoneczną poprzez wymiatanie wolnych rodników powstających podczas opalania  i tym samym zabezpieczają skórę przed jego negatywnymi skutkami, takimi jak starzenie czy zmniejszenie elastyczności.

W Indiach produkowane są tradycyjne perfumy będące połączeniem olejków eterycznych pozyskanych z lawsonii i róży.

Zapach orientu
      Kwiaty lawsonii, choć drobne i niepozorne, są bardzo cenione ze względu na swój niezwykły zapach. Zawarty w nich olejek eteryczny jest bogaty w alifatyczne estry i β-jonon, które nadają im specyficzny aromat – słodki i ostry zarazem. Już w czasach starożytnych z kwiatów lawsonii sporządzano olejek cypryjski, o którym wspominał w swoich dziełach Pliniusz. Prawdopodobnie egipska królowa Hatszepsut używała lawsonii do aromatyzowania ciała. Według legend zapach lawsonii był również ulubionym zapachem proroka Mahometa.
     W Indiach produkowane są tradycyjne perfumy będące połączeniem olejków eterycznych pozyskanych z lawsonii i róży. Są one używane zarówno przez kobiety, jak i przez mężczyzn. Zapach lawsonii docenili producenci kosmetyków – coraz częściej wchodzi on w skład nuty zapachowej mydeł, balsamów do ciała czy olejków do kąpieli. Kwiaty lawsonii znalazły także zastosowanie w aromaterapii. Uważa się, że ich zapach uspokaja, niweluje ból głowy i wzmacnia potencję. Dzięki swoim  relaksującym właściwościom olejek z lawsonii często występuje jako składnik olejków do masażu.

Zastosowania w medycynie
     Wyciągi z lawsonii mają bardzo bogaty skład chemiczny. Oprócz lawsonu i flawonoidów zawierają triterpeny, sterole, kumaryny i ksantony. Ten zestaw bioaktywnych związków tłumaczy fakt zastosowania lawsonii w medycynie tradycyjnej. Przypisuje się jej właściwości wspomagające leczenie chorób wątroby, zapalenia dróg oddechowych oraz oparzeń. Dawniej henna wykorzystywana była także jako środek zapobiegający nadmiernemu poceniu, a maści z jej dodatkiem używano do pielęgnacji skóry przy odmrożeniach czy zrogowaceniu. Obecnie trudno spotkać preparaty z henną o takim przeznaczeniu.

* * *

Substancje zawarte w wyciągach z lawsonii bezbronnej mają szereg korzystnych oddziaływań, a przy tym bardzo rzadko powodują uczulenia. Warto więc szerzej wykorzystać tę roślinę jako składnik dermokosmetyków, zwłaszcza tych naturalnych, w których dąży się do zminimalizowania ilości związków syntetycznych.

Autor: Dominika Pietrzyk, Wydział Farmaceutyczny, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Artykuł został opublikowany w magazynie "Przemysł Kosmetyczny" nr 2/2011